Z movie ya da grade-Z movie (Z sınıf) terimi 1960’ların ortasında A film olmayan filmleri tanımlamak için kullanılmaya başlandı. Daha sonraları B ve C filmlerden oldukça düşük kaliteye ve özgünlüğe sahip, fakat onlar gibi düşük bütçeyle çekilmiş filmleri tanımlamak amacıyla kullanıldı.

Oldukça düşük bütçelerle çekilen, “A-list” olmayan, nispeten az tanınmış oyuncuların yer aldığı B filmler düşük bütçelerine rağmen günümüz filmlerine ilham verecek ölçüde yaratıcı olmuşlardır. Başarılı ışık kullanımı, atmosfer, yaratıcı kamera açıları ve bazı karakteristik teknik özellikler ile yapıldıkları dönemden çok sonraları değerleri anlaşılmış ve mainstream işleri etkilemişlerdir. Ayrıca B filmler, yetenekli oyuncuların da A film yıldızı olma yolunda önlerine bir şans olarak çıkmıştır. Örneğin Jack Nicholson ve John Wayne kariyerlerine B filmlerle başladılar.

Z filmlerde ise herhangi bir yetenek kırıntısı görmek mümkün değildir. B filmler gibi çok düşük hatta belki daha düşük bütçelerle çekilmiş fakat sanatsal ya da sinemasal bir değeri barındırmamaktadır. Senaryolar çoğu zaman gülünç olacak derecede kötüdür, filmin sürekliliğinde bir kopukluk vardır. Kast da genellikle profesyonel olmayan oyunculardan oluşur.

Z movie denilince hiç şüphesiz akla yönetmen Ed Wood gelir. Yönetmenin 1953 yapımı filmi Glen or Glenda ve 1954 yapımı Jail Bait filmleri oldukça düşük bütçelerle çekilmiş, fakat yine de eğlenceli olmayı başarabilmiş filmlerdir. Bunun yanı sıra Ed Wood’un Plan 9 from Outher Space (1959) filmi sinema tarihinin en kötü filmi olarak addedilmiştir. Film anlamsız senaryosu, garip diyalogları, kötü oyunculukları ve çok ucuz efektleriyle hafızalarda yer etmiştir. Hatta bazı dış çekim sahnelerinde aynı sahne içinde hem gece hem de gündüzü görmek mümkündür.

Arthur J. Nelson ‘ın yönetmenliğini yaptığı The Creeping Terror (1964) filmi de unutulmaz ucuz efektleriyle ilk Z filmlerinden. Filmde efekt için kullanılan malzemeler bit pazarından alınmış izlenimi uyandırıyor. Özellikle filmdeki roket fırlatılış sahnesiyle film “ben gerçek bir Z filmiyim” diyor.”

Herold P. Warren’ın Manos: The Hands of Fate (1966) filmi de yetersiz prodüksiyonu ve yukarıdaki diğer filmlerde bahsettiğimiz Z filmlere ait özellikleri ile bir diğer Z film örneği. Film bütçesizlikten sesi kaydetmeyen bir kamera ile çekiliyor ve filmdeki karakterleri sadece üç kişi seslendiriyor.

Günümüz Z filmi örneklerinden bazıları ise Attack of the 60 Foot Centerfold (1995) ve Bikini Cavegirl (2004). Bu iki film de düşük bütçeli filmlerin unutulmaz yönetmeni Fred Olen Ray’e aittir ve çıplaklık ve softcore pornografi içermektedir.  Ayrıca günümüzde çekilen Z filmlerinde şiddet, gore ve seksüel içerik ön planda olup bu özellikleriyle istismar türünün içinde kendine yer bulur.

Tolga Demirtaş (tolga@iyikotufilm.com)