50’li yılların sonlarında birkaç Fransız eleÅŸtirmenin yolu, ifade yeteneÄŸine özgürleÅŸtirici bir baÄŸlılığı olan ve “New Wave” sinemasına öncülük eden eski Hollywood filmleriyle kesiÅŸti. 70’lerin baÅŸlarında bir grup sinemacılık eÄŸitimi almış Amerikan yönetmen, büyük oranda B-movies ve grindhouse’tan araklanmış fikirlerle ana akımı sarstı. Devam eden on yıl içinde Dünya genelinde film yapımcıları bir önceki akımın yankılarıyla idare ettiler ve bir sonraki akımın tohumlarını ektiler. Genellikle Yugoslavya dışında çalışan (yabancı limanlara yaptığı çok sayıdaki ziyaret ile) Dusan Makavejev, DoÄŸu Avrupa’nın totaliterizme yönelimini Jean-Luc Godard’ın ritmi, Richard Lester’in hızı ve Russ Meyer’in sıra dışı cinselliÄŸini içinde barındıran bir dizi hayat dolu, ÅŸaşırtıcı, belgesel kıvamında melodram ile ve neÅŸeli bir üslupla yermiÅŸ ve yıkmaya çalışmıştır.

Piyasada bulunamadığı bir dönemin ardından Facets ÅŸirketi Makaveyev’in ilk beÅŸ uzun metrajlı filmini — Man Is Not A Bird, Love Affair, Innocence Unprotected, W.R.: Mysteries Of The Organism, ve Sweet Movie— ve daha yeni bir çalışma olan Gorilla Bathes At Noon’u ufuk açıcı bir set halinde piyasaya sürdü. Michael Wilmington, Roger Ebert ve Derek Malcolm gibi eleÅŸtirmenler Makavejev’in gayesini göklere çıkardılar ve ilk dört filmin art arda izlenmesi yönetmenin Dünya sinema tarihindeki en zeki ve entelektüel açıdan en düşündürücü yönetmenlerden biri olduÄŸu gerçeÄŸini gözler önüne sermektedir. Makavejev kazanan formüle sahipti: kısa ama ÅŸehvetli iliÅŸkileri trajik bir ÅŸekilde sonlanan iki sevgilinin hikayesi ile baÅŸla, ana hikaye ile çok az baÄŸlantısı olan bazı ezoterik bilimsel konular hakkında “uzmanların” ÅŸaka yollu görüşlerini ekle, haber bültenlerinden ya da komünist rejim tarafından desteklenmiÅŸ filmlerden bazı askeri görüntüler serpiÅŸtir, yayınlanmış ÅŸiirler ve sokaklardaki gerilla tarzı insanlarla yapılan röportajları birbirine ekle ve bunların hepsini 80 dakika ya da daha azı içine sığdır. Bu kısa ve serbest salınımlı deneylerin zirveleri ise Innocence Unprotected ve W.R. olmuÅŸtur.

Innocence Unprotected, bir sirk yöneticisi ve akrobatı konu alan ve yaÅŸlı oyuncuların Saray Bosna’nın Naziler tarafından iÅŸgali hakkındaki anılarını anlattıkları ara çekimlerle bezeli etkileyici bir ÅŸekilde tuhaf olan 1942 yapımı bir filmin yeniden yorumlanmasıyken W.R. ise Wilhelm Reich isimli kafasını orgazmla bozmuÅŸ bir bilim adamının biyografisi ile cinsel açıdan bilgili New Yorkluların görüşlerini birleÅŸtiren ve özgür aÅŸkın nihai ideal olarak sosyalizmin yerini almasını konu alan devrimci filmleri yeren bir eserdir.

1974 senesine gelindiÄŸinde Makavejev’in canlılığı geçmiÅŸti ve Sweet Movie’deki ÅŸoke edici görüntüler geçidi ÅŸimdi cüretkar olmaktan daha çok tiksindirici görünüyor (bedensel atıklardan oluÅŸan bir ziyafet, altın tepsideki penisler, çocuksu yetiÅŸkinlere verilen dilimlenmiÅŸ dildolar, ÅŸekerle kaplanmış bir striptizcinin küçük bir çocuÄŸun fermuarını açması) ve John Waters veya Lars von Trier’in bu saf aşırılığa yetiÅŸmek için çok yol kat etmeleri gerekiyor. Ancak Sweet Movie dahi Makavejev’in daha önceki ve daha canlı çalışmalarından bazı izler taşıyor. Yapımcının tekrar tekrar cinselliÄŸin geçici hazzı üzerine odaklanması, bazı geçici umutlar ile halkın beÄŸenisini kazanarak anavatanını iÅŸgal eden otoriter rejimleri ve halkın kaçınılmaz bir ÅŸekilde memnuniyetsiz hale gelmesini alaya almasıyla eÅŸleÅŸmektedir.

Tolga DemirtaÅŸ (tolga@iyikotufilm.com)