Mondo filmleri (mondo; İtalyancada dünya anlamına gelir), zaman zaman sözde-belgesellere benzerlik gösteren genellikle sansasyonel konular, sahneler ve durumları anlatan  sömürü belgeselleridir. Mondo filmlerinin ortak özellikleri ölüm ve seks gibi tabu konuları içermeleri, ırkçılıkla suçlanan yabancı kültürleri anlatmaları ve  orjinal belgesel çekimleri gibi yansıtılan kurgulanmış sekansları barındırmalarıdır. Zamanla bu filmler hem gerçek hem kurgusal olarak ölmek üzere olan ve ölülerin çekimlerine daha da yoğunlaşmaya başlamıştır. “Shockumentary” terimi de bu türü tanımlamak için kullanılmaktadır.

European Nights (1959) ve World by Night (1960) gibi daha eski filmler olsa da mondo belgesellerin başlangıcı 1962’de Paolo Cavara, Gualtiero Jacopetti ve Franco Prosperi tarafından yapılmış ve büyük bir ticari başarıya ulaşmış olan Mondo Cane isimli İtalyan filme dayanır.

Altmışlı yıllarda Mondo Cane filmini taklit eden filmlerin çoğunun adında İngilizce isimler olsa bile Mando kelimesi geçmiştir: Mondo Bizarro, Mondo Daytona, Mondo Mod, Mondo Infame ve Mondo Hollywood. Hatta bu türün dışındaki filmler bile bu geleneği sürdürmüştür: Mondo Trasho, Mondo Weirdo: A Trip to Paranoia Paradise, Mondo Keyhole ve Mondo Brutale  (özellikle de Wes Craven’in Tha Last House on the Left filminin alman versiyonu). Bu filmler kendini Mondo olarak tanımlasa da aslında hiçbiri gerçek anlamda mondo belgeselleri sayılmaz. Yetmişlerin sonunda film adlarında mondo kelimesinin kullanılması modası bitmişti ve çok az film, adlarında bu kelimeyi kullanarak kendini Mondo olarak ilan etmişti.

Zaman ilerledikçe film yapımcıları filmlerindeki şok katsayısını arttırarak seyirci çekmeye çalıştılar. Hayvanlara yapılan zalimlikler, kazalar, tribal tören gelenekleri, ameliyatlar mondo filmlerin ortak özellikleriydi. Yapımcılar amaçlarının sadece “gerçekliği” anlatmak olduğunu söyleseler de tüm bu vahşet, filmlerinde apaçık gösteriliyordu. Mondo filmlerinin konuları seks (Mondo Sex ve Mondo Sexualis USA); ünlüler (Mondo Elvis ve Mondo Lugosi); genç kuşak (Mondo Teeno) ve homoseksüel altkültür (Mondo Rocco) idi.

Russ Meyer filmi Mondo Topless, VCRler öncesi dönemde sadece geceyarısı izlenebilen yasaklı “belgesel” lerden biriydi, çünkü bu dönemde striptiz kulüpleri sadece San Fransisco gibi liman kentleriyle sınırlı ve Amerika için çok yeni bir kavramken bu film 1960ların San Fransisco’sundaki striptiz kulüplerini inceliyordu.

Bu türün diğer örnekleri; Harvey Keit’in Mondo New York, Gianni Proia’nın Mondo di Notte ve Roberto Bianchi Montero’nun Mondo Balordo filmleridir.

Seksenlerde mondo filmleri tekrardan canlandı, ama dünya kültürlerinden ziyade bu filmler bu sefer sadece ölüm üzerine kuruluydu. The Faces of Death serisi belki de bu filmlerin diğer bir deyişle “ölüm” filmlerinin en bilindik örneğidir. Bu zamanda da yönetmenler gerçek gibi gösterdikleri sahte çekimler yapıyorlardı ancak bu çekimlerin büyük bir kısmı yasaldı. Bu çekimler gerçek otopsiler, intiharlar, kazalar gibi sahneleri içeriyordu.

Çok bilinmeyen filmlerden biri olan 1985 tarihli “Mondo Senza Veli” isimli (World without Veils, ayrıca  Mondo Fresh olarak da bilinir) filmin sonunda genç bir Arap tecavüzcünün kazığa oturtularak vahşice öldürülmesi sahnesi vardı. Ama bazı seyirciler bunun gerçek değil de kurgulanmış bir sahne olduğunu ileri sürdü.

21.yüzyılda mondo filmleri Faces of Gore ve Traces of Death serilerinde görüleceği gibi kan dondurucu hale dönüştü. Daha az kurgulanmış sahneler vardı ve çoğunda uzakdoğudaki kaza haberlerinin görüntüleri kullanıyordu.

Yıllar boyunca bazı filmler bu türü parodi haline getirdi. Bu filmlerin bazıları; Ricardo Fratelli‘nin Mondo Ford; Saturday Night Live‘den tanıdığımız Michael O’Donoghue’nin Mr. Mike’s Mondo Video  ve Jeanne ve Alan Abel’in Is There Sex After Death? filmleridir. Mondo Beyondo filmlerin isimlendirilmesiyle dalga geçti ama aslında uydu televizyonun bir parodisiydi.

İtalyan Yamyam Filmlerinin ise Mondo filmlerinin bir devamı olduğu iddia edilebilir.

Tolga Demirtaş (tolga@iyikotufilm.com)

http://twitter.com/iyikotufilm