Fritz the Cat, Robert Crumb tarafından yaratılmış bir çizgi hikayedir. Antropomorfik (insan biçiminde) hayvanların bulunduğu bir metropolde geçen bu bant-karikatür, Fritz isimli kedigillerden bir karakterin cinsel yaramazlıklar içeren çılgın hikayeleri üzerinedir. Crumb, bu karakteri gençliğinde yaptığı ev yapımı çizgi roman kitaplarına çizmeye başlamıştı. Fritz en popüler karakteri haline geldi.

Bu çizgi hikaye Help! ve Cavalier dergilerinde çıkıyordu. 1965 ve 1972 yılları arasında underground dergilerde yer alması ile sonradan ün sahibi oldu. Fritz the Cat çizgi hikaye derlemeleri, bu karikatürü underground çizgi romanların ikonu haline getirdi.

1972’de aynı isimle bir animasyon filmine uyarlanan çizgi roman, daha fazla dikkat çekti. Animasyoncu Ralph Bakshi’nin ilk yönetmenliği ile dünya çapında bir başarı yakaladı. Amerika Birleşik Devletleri’nde X-Rating alan ilk animasyon türü filmiydi ve bugüne dek en başarılı bağımsız animasyon türü olarak bilindi. Film yapımcıları ile arasında oluşan görüş ayrılıkları nedeniyle Crumb, 1972’de çizgi romanı sonlandırdı. Fritz’in eski sevgilisi tarafından öldürüldüğünü anlatan bir hikaye yayınladı. İkinci animasyon filmi The Nine Lives of the Fritz Cat, Bakshi ve Crumb projeye dahil edilmeden 1974’te çekildi.

Fritz the Cat, ilk olarak 1959 yılında Robert Crumb’ın kendi çıkardığı ev yapımı fanzinlerde Cat Life isimli hikaye de yaratıldı ve hikaye Crumb’un aile kedisi Fred ile olan tecrübelerine dayanıyordu. Karakterin bir sonraki ortaya çıkışı, 1960 yapımı Robin Hood adında başka bir hikayedeydi. Bu noktadan sonra,  kedi insanmışçasına bir karaktere büründü ve “Cat Life” isimli hikayedeki pek alakalı olmayan karakterden türetilmiş Fritz adını aldı. 1960’ların başında Fritz, Charles ve Robert Crumb tarafından çizilen Animal Town çizgi romanında yer aldı. Fritz’e bazen Charles’ın ikinci kişiliği gibi hareket eden karakteri Fuzzy the Bunny eşlik ediyordu.

Fritz the Cat, milyonlarca hayvanın bulunduğu modern bir metropol karakteriydi. Hikayeler basitçe başlıyor ve anlatım kontrol edilemeyen güçlere karşılık verildikçe artan bir şekilde karışık ve kaotik hale geliyordu. Fritz the Cat çizgi romanlarının görüntüsü Rapidiograph teknik kalemi ve Robert Crumb’un hikayeleştirmesini kolaylaştıran basit çizim tekniği ile karakterize ediliyordu. Crumb, çocukken hoşuna giden çizgi roman kitaplarının çoğunun Carl Barks’ın komik hayvan karikatürleri olduğunu belirtir. Crumb daha sonraları Walt Kelly’nin günlük antropomorfik hayvan çizgi dizisi Pogo’dan etkilendi. Crumb Kelly’nin çizgilerini doğrudan doğruya kopyalamadı ancak onun çizim stilini yakın bir şekilde taklit ettiğini açıkladı. Crumb ayrıca Kelly’nin” konusuz ve üstünkörü görünen, karakterlerin birbirleri ile konuştuğu ve çok fazla şey gerçekleşmeyen, bir sürü saçmalığın yer aldığı” hikayeleştirme stiline hayrandı. Robert Crumb antropomorfik çalışmasını şöyle açıklıyor:

“Hayvanlar ile ifade ettiğim şeyler, çalışmalarımda insanlarla alakalı olan şeylerden farklı. Hayvanlara daha fazla saçmalık, daha fazla hiciv, daha fazla fantezi yükleyebilirim. Ayrıca bu hayvanlarla daha kolay yapılabilir. İnsanlarla daha çok realizm üzerinde çalışmalar yaparım ki bu yüzden genel olarak hayvanlarla daha iyiyim.”

Crumb’ın çocukluk arkadaşlarından Marty Pahls, Fritz karakterini yapmacık tavırları etrafındakiler tarafından ciddiye alınan bir gösterişçi olarak tanımlıyor. Fritz ahlak ve etik yönden eksik, bencil ve hedonistik bir karakter. Thomas Albright, Fritz’i Charlie Chaplin, Candide ve Don Quixote kalitesinde, modernize bir çeşit Felix olarak tanımlar. Flitz’in düşünmeden konuşan, rahat, kendine güvenen özellikleri Crumb’ın gerçek hayatta eksikleri olduğunu düşündüğü özelliklerdi. Pahls’a göre: “ Fritz büyük çapta Crumb’ın dileklerini gerçekleştirme aracıydı… (Flitz karakteri, Robert’in dilekleri olan) mükemmel davranışlarda bulunur, çılgın maceralar yaşar ve çeşitli seksüel tecrübeler geçirirdi ki Crumb bunları gerçekleştiremediğini düşünürdü. Fritz cesur, soğukkanlı, kadınlarla bir şekilde iç içe olan özelliklere sahipti ve bunlar Crumb’ın çok istediği ve gerçekleştirmekte sorun yaşadığı özelliklerdi.”

Crumb “ Sadece Fritz’i çiziyorum… Onu çizmek keyifli” şeklinde bir açıklama ile kendisinin Fritz ile ilişkilendirilmesini kabul etmedi. Crumb’ın özel hayatı değiştikçe, Fritz’in de değişiyordu. Pahls’a göre “ Yıllar boyu Crumb’ın çok az arkadaşı vardı ve sex hayatı yoktu. İşte veya okulda saatlerini harcamak zorunda kalırdı ve eve geldiğinde ev yapımı karikatürleri ile kaçış bulurdu. Birden bire onu o olduğu için kabul eden bir grup bulduğunda, 1964’te Cleveland’da yaptığı gibi, geçen zamanları telafi etme isteği ile çizimleri kesildi ve bu Fritz’i çizme güdüsünün sonu oldu.”

1964’te çizilen ve 1969’da R. Crumb’s Comics and Stories’in bir parçası olarak yayınlanan 10 sayfalık isimsiz hikayede Fritz, kız kardeşi ile ensest bir beraberlikte bulunan hippi bir karakterdi. “Fred, the Teen-Age Girl Pigeon” da Fritz bir pop yıldızı idi. FritzTheCat ve Fritz Bug Out onu üniversiteyi yarıda bırakan, hippi bir şair olarak gösteriyordu. Fritz Bugs Out, kargaları Afrika kökenli Amerikalılar olarak sunarak,  antopomorfik karakterleri ırk ilişkileri hakkında yorumlamalar yapmak için kullanıyordu. Fritz kendinden emin, ikiyüzlü ve suçluluk duyduğu ırkçılığı ile takıntılı bir karakter olarak sunulurken, kargalar masum züppeler olarak sunuluyordu. Fritz the Cat, Secret Agent for the CIA, James Bond serilerinin popülaritesinden etkilenip Fritz’i bir CIA ajanı olarak sunmuştu. “Fritz the No-Good” Fritz karakterini terörist bir ihtilalcı ve hatta grup üyelerinden birinin kız arkadaşını istismar edip ona tecavüz eden biri olarak anlatıyordu.

Fritz’in, Winston adında dişi bir tilki ile bir dargın bir barışık geçen bir beraberliği vardır ve Frtiz Bugs Out’un başında ayrılırlar. Hikayenin devamında Winston onu çılgın ve delidolu yaşamaması için ikna etmeye çalışır ve sonunda Fritz ile yolculuğa çıkar. Arabasının benzini çölün ortasında bitince, Fritz onu terk eder. Fritz the Cat Doubts His Masculinity ve Fritz the No-Good’da yeniden ortaya çıkar ve Fritz’in karısının evinden kovulmasının ardından ikisi yeniden birleşirler. İlk çizgi hikayelerden Animal Town’da ortaya çıkan Fuzzy the Bunny, üniversite öğrencisi olarak Fritz Bugs Out’da ve devrimci bir karakter olarak Fritz the No-Good’da yeniden ortaya çıkar.

Harvey Kurtzman’ın editörlüğündeki Help! dergisi Fritz’in Ocak 1965’te ortaya çıktığı Fritz Comes on Strong’un da dahil olduğu iki Fritz hikayesi yayınladı. Bu toplum önüne ilk çıkış hikayesinde Fritz, eve dişi bir kedi getiriyor ve dişi kedinin üzerinden pireleri toplamadan önce tüm kıyafetlerini çıkarıyor. Bu hikayenin yayınlanması evvelinde Kurtzman, Crumb’a “Sevgili R.Crumb, bize gönderdiğin kedicik çizimleri gerçekten çok hoş. Fakat sormamız gereken şey şu, hapise girmeden nasıl bunları basabiliriz?” cümlelerini içeren bir mektup yolladı.

Kurtzman hikayeyi basmayı kabul ettiği halde Crumb’dan bazı değişiklikler yapmasını istedi. Crumb sonraları o günleri hatırladığında orijinal sonunun çok müstehcen olmadığını, günümüz standartlarında hafif müstehcenlikte kalacağını belirtmişti. Mayıs 1965’te Help! , Fred the Teenage Girl Pigeon isimli ikinci Fritz hikayesini yayınladı. Bu bölümde Fritz gitar çalan bir pop idolüydü ve groupielerinden biri olan bir dişi güvercini otel odasına getirip yemeye girişiyordu. John Canaday’in New York dergisinin Head Comix incelemesi bu can alıcı noktaları, yalnızca Evelyn Waugh’un The Loved One’ı ile kıyaslanabilecek acımasızlıkta bir dehanın ürünü olarak tanımlar.

Fritz Bugs Out, Şubat 1968’den Ekim 1968’e dek Cavalier’da dizi olarak yayınlandı. 1968 yazında Fritz the Cat karikatürleri, Head Comix adı altında Viking Press derlemesinde çıktı ve Crumb’ın çalışmaları bu derlemenin odak noktasıydı. 1969’da Ballantine Books, Fritz’in üç hikayesini bir derlemede yayınlamak için Crumb’a 5000 dolar yayın hakkı ödedi. Crumb bu parayı üç dönüm arazi almak için kullandı. O yıl Crumb, Fritz karakterini terk etti, fakat önceki yayınlanmamış hikayeleri 1971’de Promethean 3&4’de ve 1973’te Artistic’te yer aldı. Fritz the Cat Superstar piyasaya çıkan son yeni hikayeydi; 1972’de The People’s Comic’te yayınlandı.

1978’te Bélier Press, daha önce yayınlanmayan çizimler ve karikatürler ile birlikte tüm Fritz hikayelerini toplayarak, The Complete Fritz the Cat’i yayınladı. 1964’te yayınlanan 10 sayfalık hikaye ve daha önceleri 1969’da yayınlanan R.Crumb’s Comics and Stories bu koleksiyonun dışında tutuldu. 1993’te Fantagraphic Books, The Complete Fritz the Cat’in kullanmadığı 10 sayfalık hikayenin de bulunduğu 9 büyük karikatürü derleyerek, The Life & Death of Fritz’i yayınladı. Fritz the Cat karikatürleri aynı zamanda The Complete Crumb Comics serilerinde de yer aldı. Help! Dergisi için hazırlanan yayınlanmamış bir sayfanın ve Fritz the Cat antropomorfik evreninde yer alan diğer karakterlerin çizgi hikayeleri 1998’de The R. Crumb Cofee Table Art Book’da yer aldı.

Takip eden süreçte Head Comix ve R.Crumb’s Fritz the Cat derlemelerinin sürekli yayınlanması ile Crumb artan bir ilgiye maruz kaldı, Fritz the Cat underground çizgi hikayelerinin önemli isimlerinden biri ve Crumb’ın en meşhur eseri haline geldi. Bu hikayeler, yönetmenliğini Ralph Bakshi’nin yaptığı ve yapımcılığını Steve Krantz’in yaptığı 1972 yapımı Fritz the Cat ile yönetmenliğini Robert Taylor’un yaptığı 1974 yapımı The Nine Lives of Fritz the Cat uyarlamalarına temel oldu. Comix: The Underground Revolution yazarı Dez Skinn’e göre bu karikatür serileri Omaha the Cat Dancer’a ilham kaynağı oldu. Graphic Novels: Bibliographic Guide toBook-Length Comics’te D. Aviva Rothschild, The Life & Death of Fritz Cat koleksiyonunda basılan hikayeleri kadın düşmanı, ırkçı ve vahşet sözcükleriyle tanımlayarak eleştirdi. Rothschild eleştirisini “Fritz the Cat bir klasik olsa bile, etrafınızda daha iyi, mantıklı Crumb kitapları var” cümlesi ile sonlandırdı. 1972 yılının film uyarlaması Fritz the Cat, Online Film Eleştirmenleri Topluluğu tarafından tüm zamanların en iyi 100 animasyon filmi arasında 51. sıraya layık görüldü ve Kanal 4’ün 100 En iyi Çizgi Film listesinde 56. sırada yer aldı.

1969’ta New York animasyoncularından Ralph Bakshi, R.Crumb’s Fritz the Cat kopyalarından birine rastladığında, yapımcı Steve Krantz’a bunun iyi bir film olacağını önerisini yaptı. Crumb, Bakshi ile görüştükten sonra, bir taslak defterini Bakshi’ye kaynak olması için ödünç verdi ancak filmin prodüksiyonu konusunda emin değildi ve kontrat imzalamayı reddetti. Bakshi ve Crumb iki hafta süren görüşmeler sonrasında anlaşamamışlardı fakat Krantz film haklarını Crumb’ın vekâlet haklarına sahip eşi Dana’dan almıştı. Filmin yapım planı ve Krantz’ın hasılat gelirlerinin yüzde onundan oluşan 50.000 dolar Crumb’a verildi. Fritz the Cat, Amerikan Sinema Filmleri Derneği’nden (MPAA) X-Rating değerlendirmesi alan tek animasyon filmdi. Filmin dağıtımcısı, filmin X-Rating özelliğini büyük harflerle afiş ya da reklamlarda kullanarak ve “X-Rated and animated!” (Pornografik animasyon!) sloganı ile bu özelliği daha fazla müşteri çekmekte kullandı. 12 Nisan 1972’de piyasaya çıktı ve eş zamanlı olarak Hollywood ve Washington D.C’de açılışı yapıldı. Film dünya çapında bir ün kazandı ve 100 milyon dolar hasılata ulaşıp çekilmiş en başarılı bağımsız animasyon filmi oldu. Crumb filmin seksüel ve politik boyutlarının sunuluş şeklini beğenmedi. Filmin çıkışını takip eden süreçte The People’s Comics’de yayınlanan “Fritz the Cat Superstar” ile Crumb, Bakshi ve Krantz’ın çalışmasını hicivledi. Fritz serileri, nevrotik karakterli eski sevgilisinin Fritz’i öldürmesi ile sonlandı. Fritz’in aleni seksizmi yüzünden kafasının arkasına buz kıracağı saplayarak onu öldürmüştü. Krantz 1974’te Bakshi ve Crumb’ı projeye dahil etmeden bir devam filmi olan The Nine Lives of Fritz the Cat’i yaptı.

Tolga DEMİRTAŞ (tolga@iyikotufilm.com)